Ο μύθος του Σισύφου: δοκίμιο πάνω στο παράλογο
Albert Camus
Μετάφραση Βαγγέλης Χατζηδημητρίου
Εκδόσεις Μπουκουμάνης, Αθήνα 1973
“Υπάρχει ένα μονάχα φιλοσοφικό πρόβλημα πραγματικά σοβαρό: η αυτοκτονία. Αν κρίνουμε
πως η ζωή αξίζει να τη ζει ή να μην τη ζει κανείς, απαντούμε στο θεμελιώδες ερώτημα της
φιλοσοφίας”. Με αυτά τα λόγια ο Αλμπέρ Καμύ θα ξεκινήσει το φιλοσοφικό του δοκίμιο, “ο μύθος
του Σίσυφου”, και όπως ακριβώς και στον “Ξένο” έτσι και εδώ η πρώτη φράση τραντάζει τον
αναγνώστη, στρέφοντάς τον ολοκληρωτικά προς την προκλητική αυτή σκέψη. Το νόημα της
ζωής συνεπώς, είναι το μείζον ερώτημα.
Ο Καμύ θα αξιολογήσει το αν μια δυνητική έλλειψη νοήματος θα πρέπει να μας οδηγήσει στο
διάβημα της λογικής αυτοκτονίας, τονίζοντας ότι μιλά για ανθρώπους που είναι πρόθυμοι να
αποδεχτούν τον εαυτό τους ανεξαρτήτως των εκάστοτε επώδυνων συνθηκών.
Πώς απαντιέται όμως ένα τέτοιο ερώτημα; Ο συγγραφέας θα ορίσει ως κανόνα πως αυτό που
ανακαλύπτει ο άνθρωπος ως αλήθεια οφείλει να διέπει τη δράση του. Διασχίζοντας τη σκέψη
στοχαστών όπως ο Νίτσε, ο Ντοστογιέφσκι, ο Κίρκεγκωρ και επωμιζόμενος τη βαριά
πραγματικότητα του αιώνα του, ο Καμύ θα διακρίνει ως αλήθεια αυτό που θα ονομάσει
“αίσθημα του παραλόγου”. Θα απαριθμήσει διάφορες πτυχές του και μολονότι ένα τέτοιο
σύνθετο αίσθημα δεν εσωκλείεται σε ορισμούς, σχηματικά θα δηλωθεί ότι το παράλογο
αναδύεται από τη “σύγκρουση ανάμεσα στα ανθρώπινα ερωτηματικά και τη σιωπή του κόσμου,
απ’ τον πόθο του ανθρώπου για σαφήνεια και ευτυχία και απ’ τον κόσμο που του τα αρνείται”.
Αν λοιπόν πίσω απ’ το θάνατο δεν υπάρχει παρά η αιώνια σιωπή, αν δεν μπορούμε να έχουμε
απόλυτη γνώση του κόσμου, του εαυτού μας και των άλλων, αν όπως λέει και ο Φρόυντ η
ευτυχία υφίσταται μόνο ως “επεισοδιακό φαινόμενο”, πώς πρέπει να φερθούμε σε έναν τέτοιο
παράλογο κόσμο; Θα πρέπει να αποδράσουμε μέσω της αυτοκτονίας; Απεναντίας, απ’ τη
στιγμή που το παράλογο αναγνωρίστηκε ως αλήθεια οφείλουμε να το διατηρήσουμε ζωντανό,
μέσω μιας άγρυπνης πλέον συνείδησης (προεξάρχουσα έννοια στο έργο του Καμύ), δεχόμενοι
να ρυθμίζει τη στάση μας μέσα στον κόσμο.
Αφού αρνείται την αυτοκτονία-που είχε αναδειχθεί σε αξία στον μηδενιστικό 20ο αιώνα-,
καταφάσκοντας στη ζωή και στον παράλογο χαρακτήρα της, ο Καμύ θα απεικονίσει μια
συναρπαστική τέχνη του ζην βασισμένη σε τούτο το αίσθημα. Η τέχνη αυτή δεν περιλαμβάνει
στενές ηθικοπλαστικές παραινέσεις, ούτε ηθικές κατηγορικές προσταγές καντιανού τύπου.
Άλλωστε μιλάμε για τέχνη και για την ελευθερία των επιλογών που εμπεριέχει, (χωρίς ωστόσο
να λείπουν οι κανόνες του παραλόγου). Αντ’ αυτών ο Καμύ θα δώσει παραδείγματα ανθρώπων
και στάσεων ζωής όπως εκείνη του ηθοποιού, του καλλιτέχνη, του δημιουργού,
μεταστοιχειωμένα εντούτοις μέσα από τη δική του ανθρωπιστική ματιά. Τοποθετεί τον άνθρωπο
στο κέντρο του φιλοσοφικού του σύμπαντος και με μια επαναστατική και γενναία ευαισθησία, ως
μεγάλος ανατόμος του ανθρώπινου πόνου και της ανθρώπινης καρδιάς, μας συγκινεί,
φανερώνοντας ό,τι μας συντρίβει καθώς και ό,τι περικλείει μέσα του το ανθρώπινο μεγαλείο.
Αρνούμενος πεισματικά τους θεούς αλλά και κάθε μεταφυσική ελπίδα (δεν είναι τυχαίο εξάλλου
που οι Έλληνες τοποθέτησαν την ελπίδα μέσα στο κουτί της Πανδώρας), θα αντιτάξει στη
μεταφυσική παρηγοριά την αξιοπρέπεια, την περηφάνεια, την τρυφερότητα, την εξέγερση, τον
αγώνα και τη δράση.
Σύμβολο του αγώνα και της ανθρώπινης μοίρας θα γίνει ο Σίσυφος, καταδικασμένος απ’ τους
θεούς να “σπρώχνει ασταμάτητα ένα βράχο μέχρι την κορυφή ενός βουνού, απ’ όπου η πέτρα
κατρακυλούσε απ΄ το ίδιο της το βάρος”. Ο Σίσυφος θα κραυγάσει την περιφρόνηση προς τους
θεούς, το μίσος για το θάνατο και το ανεξάντλητο πάθος για τη ζωή.
Η σκέψη του Καμύ στο συγκεκριμένο βιβλίο, (άρτια μεταφρασμένο απ’ τον Βαγγέλη
Χατζηδημητρίου), φτάνει ως τις μέρες μας αναλλοίωτη, δίχως τη διάβρωσή της απ’ το χρόνο. Το
μεγαλείο της έγκειται, εν πολλοίς, στο ότι μας δείχνει αφενός ότι η ζωή χωρίς μεταφυσικό νόημα
μπορεί να βιώνεται πληρέστερα και αφετέρου στο ότι η φιλοσοφία και εν γένει η σκέψη όχι μόνο
δεν μας απομακρύνουν απ’ τη ζωή, αλλά μπορούν με τον κατάλληλο τρόπο να
δεκαπλασιάσουν το πάθος μας γι’ αυτή.
Aντώνης Τσιγώνιας
Τελευταία νέα
